Jednym z większych problemów społecznych aktualnie jest wymieranie autorytetów. Jako jednostki nie jesteśmy w stanie znaleźć inspirujących osób w naszym najbliższym otoczeniu, na których zachowaniu i wartościach możemy się wzorować. Jest to zjawisko szczególnie ryzykowne wśród osób młodych, które poszukują swoich wzorców w sieci i nie uświadamiają sobie, iż oglądają często jedynie wykreowany obraz.
Diagnoza jest jedna – brakuje nam prawdziwie wielkich przywódców (również tych na niższym poziomie – czyli społecznym). Sprawdź, czy posiadasz zestaw cech prawdziwego lidera. Świadomość i samorozwój pomogą ci w osiąganiu wielkich rzeczy.
Czym różni się władza od przywództwa?
Wydaje się, że pojęcia władzy i przywództwa można traktować synonimicznie, ale byłby to poważny błąd. W obu chodzi o przewodzenie danej grupie, ale opierają się na zupełnie innych relacjach z osobami przewodzonymi. Władca będzie podkreślał swoją wyższość i możliwości, zależeć mu będzie na mocnym zarysowaniu podziału i formalnościach. Przywódca postara się o wypłaszczanie tych nierówności – będzie on ludzką twarzą władzy, ale wciąż równie skuteczną.
Max Weber wyróżnił trzy typy władzy prawomocnej:
- władzę tradycyjną, która opiera się na obyczaju i tradycji;
- władzę charyzmatyczną, w której grupy społeczne bezgranicznie wierzą w niezwykłe zdolności władcy;
- władzę legalną, którą uprawomocniają przepisy państwa.
Istnieje jednak jeszcze inny, równie ciekawy podział władzy:
- władza formalna, którą gwarantuje zajmowane stanowisko; organizacje (firmy, państwa, stowarzyszenia) specjalnie tworzą hierarchię, aby usprawnić procedury i działania;
- władza nagradzania, czyli za pomocą nagród (ich udzielania albo odmawiania) wymusza się posłuszeństwo;
- władza wymuszania, czyli władca gwarantuje sobie uległość poddanych wobec własnych decyzji, dzięki grożeniu im przemocą fizyczną, psychologiczną bądź emocjonalną;
- władza dzielenia, czyli w ramach organizacji są dostępne zasoby, które można rozdzielić w zależności od zasług;
- władza ekspercka, prawdopodobnie najczystsza z nich, gdyż wynika niejako naturalnie ze względu na unikalną wiedzę lub umiejętności władców (będących jednocześnie autorytetami w danym obszarze).
Istnieje wiele podziałów i określeń władzy, ale niezależnie od nich władza to pogłębianie podziałów i nierówności między władcą a grupą przewodzoną. Czyli model, który współcześnie jest patologiczny i nie powinien mieć miejsca.
Czym tak naprawdę jest przywództwo?
Przywództwo zajmuje badaczy od dekad. Na początku uważano, że jest to właściwość dziedziczna, a więc osiągalna jedynie przez prawdziwie wyjątkowe jednostki – elity wśród społeczeństwa. Ale zwrócono uwagę, iż nawet najwięksi przywódcy w historii pobierali staranne lekcje, które miały im pomóc w sprawowaniu władzy (a ich zakres był szeroki: od języków przez strategie wojskowe do sztuki prowadzenia rozmów na salonach). Ale mimo wszystko większość władców ponosiło w swojej roli porażkę. Więc co tak naprawdę tworzy liderów?
Skoro nie są to cechy ani wyuczone, ani dziedziczne, więc może są kwestią szczęścia danego od losu? W takim razie należało określić konkretne uniwersalne cechy takiego przywódcy. Niestety i w tym obszarze naukowcy ponieśli porażkę. Tak naprawdę nie istnieje jedna grupa przymiotów osobowościowych, które tworzą wielkiego lidera. Każdy badacz podał inne cechy, aż zauważono, że istnieją części wspólne, ale najważniejsza w tym wszystkim jest zdolność adaptacji do otoczenia – dostosowanie stylu przywództwa do danej grupy i sytuacji.
Prawdziwe przywództwo polega na dostrzeganiu możliwości i realizacji celów, ale nie samodzielnie, tylko poprzez prawdziwe zaangażowanie grupy, która wierzy w obraną drogę i wyznaje podobne wartości. Przywódca widzi potencjał możliwości w swoich ludziach i go z nich wydobywa. Bez danego lidera pewne wielkie osiągnięcia nie doszłyby do skutku.
Przywódca nie czuje potrzeby, by sięgać po środki przymusu. Wspiera rozwój swoich podwładnych i nie zagraża tym swojej pozycji. Potrafi i pragnie ulepszać swoje środowisko. Widzi konieczność zmian, nie boi się ich, jest gotowy na różne scenariusze i jest w stanie ponieść konsekwencje własnych decyzji.
Cechy prawdziwego przywódcy
Mówiliśmy, że nie istnieje jeden uniwersalny zestaw cech przywódczych, i jest to prawdą. Każdy historyczny przywódca był inną osobowością – Juliusz Cezar, Napoleon, Margaret Thatcher, a współcześnie w Polsce chociażby Donald Tusk, Jarosław Kaczyński czy Jerzy Owsiak.
Ale w pracach badaczy pewne cechy wciąż się powtarzają, warto więc jest je przytoczyć. Zastanów się, czy może również je posiadasz?
Liderzy charakteryzują się na ogół wysoką charyzmą i inteligencją emocjonalną. Rozumieją swoje i cudze emocje, wiedzą więc, jak pokierować grupą, aby osiągnąć zamierzone cele. Potrafią wytworzyć wizję przyszłości, za którą społeczności pragną podążać. Są inteligentni i pojmują zachodzące w społeczeństwie procesy. Nasuwa się pytanie o moralność tych osób, bo mogą mieć dobre intencje, ale wcale nie muszą i wtedy dochodzi do masowej manipulacji. Własny ogląd spraw jest więc bezcenny.
Przywódca winien być autentyczny, ale co ważne – nie on decyduje o własnej autentyczności. To przekonanie musi wytworzyć się w grupie, którą przewodzi. Dzięki zaufaniu i prawdziwym przywiązaniu ze strony innych będzie w stanie osiągać wielkie cele. Dlatego ważna jest tutaj szczerość wobec siebie i innych.
Lider musi być nastawiony na zmiany, na innowacje, które będą prowadzić do rozwoju społecznego lub organizacyjnego. Z tego wynika, że powinien cechować się choć minimalnie ciekawością, optymizmem, kreatywnością, ale też pokorą, która pomoże mu w zdobywaniu informacji, wspólnym opracowywaniu strategii i zmierzeniu się z ewentualną porażką. Nie brakuje mu więc pewności siebie i postawy proaktywnej –zawsze jest inicjatorem zmian.
Skupia się na realizacji zadań, jest w tym wytrwały i zaradny. Bierze na siebie pełną odpowiedzialność. A stres i trudne decyzje nie są mu obce.
Ważne są więc umiejętności, cechy osobowości, kompetencje zadaniowe i społeczne. Okazuje się jednak, że w przywództwie istotne jest również pochodzenie społeczne i cechy fizyczne. Psychologicznie oczekujemy pewnych konkretnych zachowań, wyglądu czy statusu społecznego, aby ktoś stał się naszym autorytetem. Dlatego tak ważne są kampanie polityczne w wyborach. Politycy są prowadzeni przez odpowiednie instytucje w każdym aspekcie, gdyż przede wszystkim liczy się odbiór danej osoby przez grupy społeczne. Jest to naturalny proces w marketingu politycznym.
Wyzwania dla współczesnych przywódców
Żyjemy w czasach dynamicznych zmian – tych społecznych, i tych w organizacjach wszelkiego typu. Dlatego dobrzy liderzy muszą być w stanie za nimi podążać, pracować pod presją czasu, być gotowymi na niespodziewane i wykazywać zaradność w tworzeniu rozwiązań na problemy, z którymi nikt wcześniej nie miał do czynienia. Ta zmienność otoczenia wynika z procesów globalizacyjnych, wzrostu konkurencji, niestabilności sytuacji politycznej.
W tak trudnych czasach umiejętność współpracy, wzbudzania autorytetu i kierowania ludźmi jest więc bezcenna. Współczesny przywódca nie jest w stanie w pełni sam objąć ogromu tych zadań. Dlatego skupia się na tych najważniejszych, a resztę deleguje zespołowi i wie przy tym, które osoby w danych celach sprawdzą się doskonale.
Lider w swoich dążeniach może być zorientowany na zadanie albo na ludzi. Korzystniej jest, gdy orientuje się na swój zespół, wykazuje postawę wspierającą i włączającą innych w dany proces, dzięki temu gromadzi jakże cenny kapitał społeczny. Nakazy i restrykcyjne kryteria rozliczania efektywności sprawią, że zespół zdystansuje się do projektu, będzie zainteresowany własnymi obawami albo korzyściami. Istotny potencjał zostanie zaprzepaszczony.
W każdej grupie w którymś momencie wyłoni się lider, który pokieruje jej późniejszymi działaniami. Dokładnie w ten sposób działamy jako ludzie i to już od najwcześniejszych lat (ostatecznie nawet małe dzieci podążają w zabawie za tym jedynym, najbardziej charyzmatycznym). Daje to nam poczucie bezpieczeństwa, celowość i konkretny obszar do rozwoju.
Jeśli więc widzisz u siebie chociaż część cech przywódczych, to postaw na ich rozwój i zmieniaj swoje otoczenie według własnych planów i ambicji!
Źródła:
Kopertyńska M. W., Przywództwo w organizacji czynnikiem sukcesu, „Przegląd Prawa i Administracji” 2015, nr 103.
Mrówka R., Przywództwo w organizacjach. Analiza najlepszych praktyk, Warszawa 2009.
Sanecka E., Lider społeczny jako etyczny przywódca – osobowościowe determinanty skutecznego przywództwa, [w:] Lider społeczny w XXI wieku, Kraków 2013.
Zigarmi P. i in., Przywództwo organizacyjne, [w:] Przywództwo wyższego stopnia. Blanchard o przywództwie i tworzeniu efektywnych organizacji, tłum. A. Bekier, Warszawa 2007.
