Jak tabletka „po” wpływa na owulację? Czy antykoncepcja awaryjna jest skuteczna?

Tabletka „po”, znana również jako antykoncepcja awaryjna lub pigułka „dzień po”, jest w Polsce dostępna wyłącznie za okazaniem ważnej recepty od lekarza. Jak działa? Czy jest skuteczna? Co z bezpieczeństwem tej metody zapobiegania ciąży? Odpowiadamy na te pytania w niniejszym artykule.

Czym jest tabletka „po”?

Tabletka po jest środkiem stosowanym w celu zapobiegania ciąży. W odróżnieniu od antykoncepcji hormonalnej antykoncepcję awaryjną stosuje się jednorazowo, po odbytym stosunku płciowym bez zabezpieczenia [1-3]. Tabletkę „dzień po” można przyjąć także wtedy, gdy stosowana metoda antykoncepcji zawiodła, np. kiedy podczas współżycia doszło do pęknięcia prezerwatywy, oraz w sytuacjach nagłych, np. gdy kobieta padła ofiarą napaści na tle seksualnym [3, 8]. 

Jak działa tabletka „dzień po”?

W polskich aptekach dostępne są tabletki „po”, które zawierają syntetyczny hormon zwany lewonorgestrelem (Levonorgestrelum) lub substancję czynną — octan uliprystalu (Ulipristal acetate). Substancje te, przyjęte po niezabezpieczonym stosunku, uniemożliwiają zapłodnienie. Ich działanie polega przede wszystkim na opóźnieniu lub zahamowaniu owulacji [1, 3] – kiedy owulacja się opóźnia, nie dochodzi do kontaktu plemnika z komórką jajową, zatem nie dochodzi także do zapłodnienia. Dodatkowo tabletki „dzień po” mogą powodować zmiany w endometrium oraz zmiany w składzie śluzu macicy, tak aby uniemożliwić plemnikom przedostanie się do komórki jajowej [1, 3]. 

Czy tabletki „po” są skuteczne?

Skuteczność tabletek „po” zależy od rodzaju substancji czynnej oraz tego, ile czasu minęło pomiędzy stosunkiem płciowym bez zabezpieczenia, a przyjęciem pigułki. 

W przypadku lewonorgestrelu szacuje się, że skuteczność wynosi około 84%, przy czym tabletkę można przyjąć maksymalnie do 72 godzin (3 dni) po współżyciu [1-3, 5]. Jeśli chodzi o octan uliprystalu, skuteczność wynosi prawie 98% i tabletkę należy przyjąć najpóźniej do 120 godzin (5 dni) po odbytym stosunku seksualnym [1-3, 6]. Dla uzyskania najwyższej możliwej skuteczności należy zastosować antykoncepcję awaryjną najszybciej, jak tylko się da. 

Warto wiedzieć: na skuteczność tabletek „po” mogą wpływać wymioty – w sytuacji ich wystąpienia w ciągu 3 godzin od zastosowania tabletki zalecana jest konsultacja z lekarzem, który może zalecić, aby na wszelki wypadek przyjąć kolejną pigułkę [2]. Istnieją także badania sugerujące, że masa ciała może mieć wpływ na skuteczność pigułki „dzień po”. U kobiet z wyższym wskaźnikiem masy ciała (ang. Body Mass Index, BMI) poziom skuteczności może być niższy niż u tych z niższym BMI [1, 7, 8]. 

Czy tabletki „dzień po” są bezpieczne?

Tabletki „po” mogą, jak każdy inny produkt leczniczy, wywoływać działania niepożądane. Skutki uboczne mogą obejmować [1, 3, 8]: 

• ból brzucha; 
• ból piersi; 
• bóle głowy i zawroty głowy; 
• łagodne plamienie z dróg rodnych; 
• nudności i wymioty; 
• senność;
• zmiany w kolejnym cyklu menstruacyjnym (przyspieszenie lub opóźnienie menstruacji); 
• zmęczenie.

W sytuacji, gdy objawy po zażyciu pigułek „dzień po” budzą niepokój, zawsze warto je skonsultować z lekarzem ginekologiem. Konsultacji z lekarzem wymaga także sytuacja, gdy kobieta przyjęła tabletkę „po”, a mimo to w kolejnym cyklu owulacyjnym menstruacja spóźnia się o 7 lub więcej dni [8]. 

Czy tabletki „po” mogą wpłynąć negatywnie na płodność? 

Pigułka „dzień po”, zastosowana zgodnie z zaleceniami lekarza, nie wpływa negatywnie na płodność ani szanse na zajście w ciążę [1, 9]. Tego typu środki zaliczają się do krótkoterminowych form kontroli urodzeń i nie utrudniają one poczęcia w kolejnym cyklu owulacyjnym.

Kiedy antykoncepcja awaryjna nie jest zalecana?

Tabletki „dzień po” nie powinny być stosowane przez kobiety, które mają ku temu przeciwwskazania, takie jak np. [2, 3, 4]: 

• astma o ciężkim przebiegu; 
• choroby jelit, które wpływają negatywnie na wchłanianie leków; 
• uczulenie na substancje czynne (np. octan uliprystalu) lub którykolwiek z pozostałych składników pigułki;
• zaburzenia czynności wątroby o ciężkim przebiegu; 
• zapalenie jajowodów. 

Jeśli kobieta, która chce zastosować tabletkę „dzień po”, karmi piersią, wskazana jest konsultacja z lekarzem [3, 9]. Lekarz może zadecydować o zaprzestaniu karmienia piersią po zażyciu pigułki, jednak wiele jednak zależy od tego, jaka substancja czynna znalazła się w składzie tabletki [10]. 

Warto wiedzieć: konsultacji z lekarzem przed zastosowaniem antykoncepcji awaryjnej wymaga także przyjmowanie niektórych leków (np. na padaczkę) oraz stosowanie suplementów ziołowych (np. z dziurawca) [10].

Gdzie kupić tabletkę „po”? Czy receptę można zamówić bez wychodzenia z domu?

Antykoncepcja awaryjna wymaga, podobnie jak antykoncepcja hormonalna, posiadania ważnej recepty wystawionej przez lekarza. Receptę na tabletkę „po” może wystawić lekarz dowolnej specjalności, nie tylko ginekolog. Można ją uzyskać zarówno po wizycie w gabinecie lekarskim, jak i zdalnie, bez wychodzenia z domu. Po otrzymaniu recepty należy podać w aptece 4-cyfrowy kod oraz numer PESEL – na tej podstawie farmaceuta wyda produkt leczniczy.

Źródła: 

1. Cleveland Clinic (2022). Morning-After Pill: Emergency Contraception & Side Effects. [online] Cleveland Clinic. Available at: https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/23386-morning-after-pill [Dostęp: 01.07.2024 r.]

2. Mayo Clinic (2018). Morning-after pill – Mayo Clinic. [online] Mayoclinic.org. Available at: https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/morning-after-pill/about/pac-20394730 [Dostęp: 01.07.2024 r.]

3. Ranganathan, S., Gupta, V. (2023). Postcoital Contraception. [online] PubMed. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559157 [Dostęp: 01.07.2024 r.]

4. Vrettakos, C., Bajaj, T. (2021). Levonorgestrel. [online] PubMed. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK539737 [Dostęp: 01.07.2024 r.]

5. Endler, M., Li, R.H.W., Danielsson, G. (2022). Effect of levonorgestrel emergency contraception on implantation and fertility: A review. Contraception 109: 8-18.

6. Kunci, K., Efektivitas, Darurat Tigor, K., Simanjuntak, P., Sihaloho, R., Batara, I., Sirait (n.d.). The Efficacy of Emergency Contraception to Prevent Pregnancy: A Systematic Review and Meta-Analysis Efektivitas Kontrasepsi Darurat untuk Mencegah Kehamilan: Tinjauan Sistematis dan Meta-Analisis. Indonesian Journal of Obstetrics & Gynecology Science 6(3): 346-354. 

7. Chao, Y.-S., Frey, N. (2018). Ulipristal versus Levonorgestrel for Emergency Contraception: A Review of Comparative Clinical Effectiveness and Guidelines. [online] Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538737 [Dostęp: 01.07.2024 r.]

8. Rudzinski, P., Lopuszynska, I., Pazik, D., Adamowicz, D., et al. (2023). Emergency contraception – A review. European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology 291: 213–218.

9. Brentwood (TN): Organization of Teratology Information Specialists (OTIS) (2022). Levonorgestrel (Plan B One-Step®) [online] Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK583410 [Dostęp: 01.07.2024 r.]

10. NHS (2024). Who can take the emergency contraceptive pill (morning after pill). [online] Available at: https://www.nhs.uk/contraception/methods-of-contraception/emergency-contraceptive-pill-morning-after-pill/who-can-take-it [Dostęp: 01.07.2024 r.]